پژوهشکده چای، موسسه تحقیقات علوم باغبانی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، لاهیجان، ایران
چکیده
گیاه چای (Camellia sinensis) از شاخه نهاندانگان یک پایه، رده دولپه‌ایی‌ها، خانواده تئاسه و همیشه سبز است. گیاه چای به طور عمده برای تهیه نوشابه چای از برگ‌های لطیف آن کشت و توسعه داده می‌شود، علاوه بر آن، در پایان دوره رشد، گل‌ها و بذرهای زیادی تولید می‌کند که در درجه اول برای پرورش نهال‌های بذری چای و در درجه دوم می‌تواند برای استخراج ترکیبات مهم مانند روغن خوراکی و ساپونین استفاده شود. ساپونین‌ها در همه قسمت‌های گیاه چای مانند برگ، ساقه، گل، بذر و ریشه برای محافظت از گیاه در برابر عوامل بیماری‌زا طی سوخت و سازهای ثانویه تولید می‌شوند. آن‌ها دارای سه خصوصیت مهم سورفکتانت، شویندگی و ضد حریق و اثرات زیستی متعدد هستند. در گذشته از ساپونین بذر چای فقط به عنوان مواد شوینده استفاده می‌شد، اما ساپونین علاوه بر استفاده در مواد شوینده، دارای اثرات زیستی موثر در پیش‌گیری و درمان بیمارهای انسان، دام، طیور، آبزیان و گیاهان، اصلاح خاک و آب، حفظ و نگهداری مواد غذایی و بهبود فرمولاسیون‌های مواد آرایشی و بهداشتی است و این موضوع سبب شده است، تا گرایش به تحقیق روی ساپونین‌های بذر کاملیا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ترکیبات زیست فعال افزایش یابد. در ایران سالانه مقادیر قابل توجهی بذر از گیاه چای به‌دست می‌آید، که بدون استفاده در باغ رها می‌شود. اطلاع از نوع و مقادیر ترکیبات ارزشمند موجود در این بذرها و آشنایی با روش‌های استخراج و کاربردهای آن می‌تواند، در ایجاد ارزش افزوده برای باغداران و صنایع مربوط به کشت و فراوری چای مفید واقع شود.
)